अग्निशमन सेवा

कोणत्याही देशात संरक्षणाची चौथी फळी “अग्निशमन सेवा” असे मानण्यात येते. इतर तीन म्हणजे संरक्षण दलाची तीन दले आहेत. अग्निशमन सेवेचे महत्व फक्त युध्दाच्या वेळेसच नव्हे तर नेहमीच्या शांततेच्या वेळी सुध्दा सिध्द झालेले आहे आणि ते नागरी वस्तीचे दिवसेंदिवस वाढत  असलेले क्षेत्र, औद्योगीक विकास आणि लोकसंख्येच्या प्रमाणात कायम वाढत असते.

अग्निशमन सेवेचे कर्तव्य, फक्त आगीपासुन जीवन आणि मालमत्ता वाचविणे आणि त्यापासूनचा दुष्परिणाम कमीत  कमी करणे एवढेच नसुन बंद गटारे, विहीरी, उद्वाहन यंत्रे किंवा इतर यंत्रसामुग्री यात अडकून पडलेल्या नागरिकांसह इतर प्राणी मात्र यांची सुटका करणे हेही आहे. थोडक्यात, अडचणींच्या किंवा आपतकालीन प्रसंगात अग्निशमन सेवा, कर्मचा-यांचे धैर्य आणि खास सामुग्री हाताळण्याचे खास प्रशिक्षण हे लोकांना सहाय्य करण्याकरिता उपयोगी पडते.

अग्निशमन सेवेचे कार्य सामान्यपणे, आगीपासून संरक्षण करणे, आगीचा प्रतिबंध करणे व सेवेचा परिणामकारकरित्या वापर करुन जिवीत व वित्त हानी टाळणे हे असल्याने सर्व पातळीवर स्थिर, प्रबल, परिणामकारक आणि आदर्श संघटन असणे गरजेचे आहे.

अग्निशमन सेवेचे कामकाज ही महाराष्ट्र आग प्रतिबंधक व जीवसंरक्षक उपाययोजना अधिनियम 2006  या नियमपुस्तिकेच्या आधारे केले जाते.

अग्निशमन विभागामार्फत मिरा भाईंदर महानगरपालिका कार्यक्षेत्रात जनजागृती करणेकरीता अग्निशमन प्रात्यक्षिके दाखविण्यात येतात. तसेच मिरा भाईंदर मनपा क्षेत्रातील शाळा, कॉलेज, रहिवाशी इमारती औदयोगिक इमारती येथे अग्निशमनबाबत माहिती व प्रात्यक्षिके दाखविण्यात येतात. आगप्रतिबंधक व जिवसंरक्षणाच्या दृष्टीकोनातुन नागरींकांमध्ये अग्निशमनाबाबत
जनजागृतीकरीता रहिवासी ,औद्योगीक क्षेत्रात , शाळा, कॉलेज, इस्पितळे येथे अनेक प्रकारचे अग्निशमन विषयक प्रात्यक्षिक Demonstration / Mock drill दाखविण्यात आले आहे.

 अग्निशमन सुरक्षिततेकरीता महानगरपालिका कार्यक्षेत्रातील हॉस्पिटलमधील कर्मचारी यांना अग्निशमन साहित्य हाताळण्याचे प्रशिक्षण तसेच आपातकालीन परिस्थीतीत कश्या रितीने Evacuation करावे याबाबत माहिती देण्यात आली आहे.

1. महाराष्ट्र आग प्रतिबंधक व जीवसंरक्षक उपाययोजना अधिनियम 2006 ची अमंलबजावणी करणेबाबत कार्यवाही करणे.
2. लोकसेवा हक्क अधिनियम 2016 नुसार विहीत मुदतीत कार्यवाही करणे.
3. माहिती अधिकार अधिनियम अंतर्गत अपिलीय अधिकारी म्हणुन कामकाज पाहणे.
4. शासनाकडुन वेळोवेळी प्राप्त होणारे शासन निर्णयांची अंमलबजावणी करणे व त्याबाबत पुर्तता करुन घेणेबाबत कार्यवाही करणे.
5. अग्निशमन विभागातील अधिकारी व कर्मचारी यांना वेळोवेळी आवश्यक सुचना देवून विभागाचे सक्षमीकरण करणे.
6. मुख्य अग्निशमन अधिकारी यांनी विभागाच्या सक्षमीकरणाकरीता सादर केलेल्या प्रकरणावर पर्यवेक्षक म्हणुन तापसणी करुन असे प्रस्ताव मा. आयुक्त सो व मा. महासभा यांच्या मंजुरीकरीता प्रस्तावीत करणे.
7. अग्निशमन विभागाच्या सक्षमीकरणाकरीता वार्षिक अंदाजपत्रक तयार करणे.
8. आपतकालीन प्रसंगी अग्निशमन विभागाने केलेल्या कार्यवाहीच्या आढावा घेणे.
9. अग्निशमन विभागामार्फत देण्यात येणाऱ्या नाहरकत दाखल्याच्या प्रस्तावावर पर्यवेक्षक म्हणुन कामकाज पाहणे.
10. पर्यवेक्षक म्हणुन अग्निशमन दल प्रमुख या नात्याने मिरा भाईदर महानगरपालिकेचे अग्निशमन दल कायम कार्यक्षम स्थितीत ठेवणे.

1. लोकसेवा हक्क अधिनियम 2016 नुसार विहित मुदतीत कार्यवाही करणे.
2. अग्निशमन दल प्रमुख या नात्याने मिरा-भाईंदर महानगरपालिकेचे अग्निशमन दल कायम कार्यक्षम स्थितीत ठेवणे.
3. मुंबई प्रांतिक महानगरपालिका अधिनियमातील मुख्य अग्निशमन अधिका-याला असलेल्या वेगवेगळया कलमाखालील अधिकारांचा वापर करणे.
4. “अग्निशमन” विषयासंबंधीची अद्यावत माहिती घेवून आवश्यकतेप्रमाणे महानगरपालिका अग्निशमन दलातील अधिकारी व कर्मचा-यांना प्रशिक्षित करणे.
5. उप-मुख्य अग्निशमन अधिका-याला अग्निशमन केंद्राच्या वार्षिक तपासणीचा कार्यक्रम ठरवून देणे. (हा कार्यक्रम दरवर्षी मार्च महिन्यात निश्चित तयार करण्यात येईल व तो पुढील आर्थिक वर्षासाठी असेल).
6. उप-मुख्य अग्निशमन अधिका-यांनी अग्निशमन केंद्राच्या केलेल्या तपासणीत आढळून आलेल्या उणीवा दूर करण्यासंबंधीच्या अनुपालनाची तपासणी करणे.
7. हाताखालील अधिका-यांना कामाचे वाटप करणे.
8. मिरा-भाईंदर महानगरपालिका हद्दीतील नागरिकांमध्ये आगीच्या धोक्याबद्दल जागरुकता निर्माण करणे.
9. महानगरपालिकेव्यतिरिक्त, इतर शासकिय स्वायत्त वा खाजगी संस्थेच्या अग्निशमन दलाशी संबंधीत कामांच्या सभांसाठी /परिसंवादासाठी आयुक्त मिरा-भाईदर महानगरपालिका यांचे परवानगीने स्वत: हजर राहणे किंवा हाताखालील अधिका-यांना हजर राहण्यास सांगणे किंवा अशा समित्यांचे सदस्यत्व स्विकारणे.
10. आयुक्त मिरा-भाईंदर महानगरपालिका यांनी वेळोवेळी सोपविलेली आपात्कालीन व अत्यावश्यक तसेच इतर सर्व कामे.
11. मिरा-भाईंदर क्षेत्राबाहेर सेवा पुरवायची असल्यास परिस्थिती नुसार निर्णय घेणे.
12. महाराष्ट्र शासनामार्फत वेळोवेळी जाहीर करण्यात येणारे अधिकार.
13. अग्निशमन विभागाच्या सक्षमिकरणाकरीता अदयावत वाहने यंत्रसामुग्री व साधन सामुग्री याबाबत माहिती गोळा करुन त्यांच्या खरेदी करीता प्रस्ताव तयार करणे.
14. अग्निशमन नाहरकत दाखल्यांकरिता प्राप्त होणाऱ्या प्रस्तांवावर स्थळ पाहणी करुन उप-आयुक्त अग्निशमन यांचेकडे प्रस्ताव सादर करणे व प्रस्ताव मंजुरी नंतर मंजुर दराने फि आकारुन दाखले प्रदान करणे बाबत कार्यवाही करणे.
15. शासनाकडुन प्राप्त होणाऱ्या शासन निर्णय परिपत्रक इत्यादींची अमंलबजावणी करणे व आवश्यक असल्यास त्याबाबत प्रस्ताव सादर करणे.

 महाराष्ट्र आग प्रतिबंधक व जीवसंरक्षक उपाययोजना धिनियम 2006 ची      

1. मुख्य अग्निशमन अधिकारी यांच्या नियंत्रणाखाली व ते आदेश देतील ती कामे करणे.
2. महत्वाच्या व आणीबाणीच्या प्रसंगी वर्दीवर जाणे.
3. आगीच्या व इतर आणीबाणींच्या वेळी पोलिस तसेच इतर विभागांशी संपर्क ठेवून आवश्यक ती मदत मिळविणे.
4. अग्निशमन दल अद्यावत ठेवण्यासाठी नियोजन करणे.
5. वार्षिक प्रशासन अहवाल तयार करणे.
6. मुख्य अग्निशमन अधिका-यांच्या मार्गदर्शनानुसार अग्निशमन दलाचे वार्षिक अंदाजपत्रक तयार करणे.
7. अग्निशमन दल कार्यालयाचे प्रशासन पहाणे.
8. अग्निशमन केंद्रामध्ये वार्षिक फायरड्रिलचे आयोजन करणे.
9. अग्निशमन केंद्रामध्ये क्रिडा स्पर्धा व फायरड्रिल स्पर्धा यांचे आयोजन करणे.
10. खात्यांतर्गत विभागीय परिक्षांचे आयोजन करणे.

1. स्थानक अधिकारी हया नात्याने स्थानकाच्या संपूर्ण प्रशासनाचे नियंत्रण.
2. स्थानकातील भांडाराचे नियंत्रण तसेच आवश्यकतेनुसार साधनसामुग्री व इतर साहित्य उपलब्ध ठेवुन ते कायम सुस्थितीत ठेवणे.
3. हाताखालील अधिकारी व कर्मचा-यांना आगीच्या साधनांची माहिती देवून ते वापरण्याची त्यांच्यात क्षमता निर्माण करणे.
4. हाताखालील व्यक्ती सर्ववेळी कोणत्याही वर्दीवर पुर्ण तयारीनिशी जाण्यास तयार आहेत किंवा नाही, याची वेगवेगळया वेळी चाचणी घेणे व त्याच्या अग्निशमन अधिका-याला लेखी अहवाल देणे.
5. महिन्यातून एकदा हजेरी संचलन घेवून कर्मचा-यांकडील गणवेश व इतर सरंजाम सुस्थितीत आहे किंवा नाही याचे निरीक्षण करणे.
6. कर्मचा-यांस त्यांच्या कर्तव्याची निश्चित जाण आहे किंवा नाही यासाठी वारंवार चाचणी घेणे.

आपले हद्दीतील नळखांब सुस्थितीत आहे किंवा नाही याची किमान सहा महिन्यातून एकदा तपासणी करणे व त्याबाबतचा लेखी अहवाल मुख्य अग्निशमन अधिका-यांना देणे.    

1. अग्निशमन केंद्राकडील सर्व नोंद वहया, घटना पुस्तिका, उपस्थिती पट तसेच अग्निशमन केंद्राशी संबंधीत सर्व रजिस्टर्स सुस्थितीत व अद्ययावत ठेवणे.
2. अग्निशमन केंद्राकडील दळणवळण यंत्रणा अद्ययावत ठेवणे.

1. स्थानक अधिकारी यांचे नियंत्रणाखाली व त्यांचे आदेशानुसार काम करणे.
2. उपस्थानक अधिकारी हा प्रभारी अधिकारी (डयुटी ऑफीसर) असेंल व तो पुढील कामे करण्यास जबाबदार असेल.
3. कर्मचा-यांची उपस्थिती घेणे.
4. ताब्यात असलेली वाहने व इतर साहित्य सुस्थितीत आहे याची कामावर हजर होण्याचे प्रत्येकवेळी खात्री करुन घेणे. आवश्यकते-प्रमाणे योग्य ती दुरुस्ती करुन घेणे.
5. दुस-या अधिका-यास चार्ज दिल्याशिवाय कार्यालय (स्थानक) न सोडणे.
6. उपस्थित कर्मचा-यांकडून परेड व ड्रिल करुन घेणे.
7. अग्निशमन व विमोचन, अग्निप्रतिबंधक सुरक्षा, प्राथमिक उपचार या संबंधीच्या कर्मचा-यांच्या ज्ञानाची वेळोवेळी चाचणी घेणे.
8. वर्दीवर गेल्यावर त्या संबंधीची संपूर्ण कामे करणे व अहवाल तयार करणे.
9. स्थानक अधिकारी हयांचे गैरहजेरीत त्यांची कामे पाहणे.
10. प्रत्येक पाळीत किमान दोन वेळा घटना नोंद वही तपासून त्यामध्ये नोंदी योग्य प्रकारे केल्या आहेत किंवा नाही हे तपासणे, नोंदी तपासल्याबद्दल वेळ नोंदवून दिनांकित सही करणे.
11. अग्निशमन केंद्रातील फायर वाहनांची लॉग बुके प्रत्येक पाळीचा चालक योग्य रित्या भरत आहे किंवा नाही हे तपासणे व त्याबाबतची नोंद घटना वहीत करणे.

1. ज्या स्थानकात त्याला पदस्थापना दिलेली असेल त्याठिकाणी उपलब्ध असणे.
2. वरिष्ठांचे आदेश निर्विवादपणे पाळणे व हाताखालील कर्मचा-यांकडून सौजन्याने पणे काटेकोर आज्ञापालन करवून काम करुन घेणे.
3. हाताखालील कामावर असलेल्या व्यक्तींचा पोषाख योग्य आहे हे पाहणे.
4. अग्निशमन केंद्राच्या व आगीच्या साधनांच्या संबंधातील व सर्व अनुषंगिक कामे करणे.

अग्निशमन केंद्राचे आवार स्वच्छ व सुबक ठेवण्यास तो जबाबदार असेल.

1. अग्निशमन केंद्रात असलेली साधने, सरंजाम नीट, सुरळीत आणि काम करण्याच्या स्थितीत ठेवण्यास तसेच सेवेच्या कालावधीत कोणत्याही वेळी बोलविल्यावर तत्पर राहण्यास जबाबदार राहील.
2. स्थानकांत असलेल्या सर्व वस्तुंची सूची ठेवणे व काही हरविल्यास, तूटफूट झाल्यास त्याबाबत डयूटी अधिका-यास विनाविलंब कळविणे.
3. सर्व वस्तु व सामानांची जमा व वजा यांची नोंद वेळोवळी घेणे व ती नोंद डयुटी अधिका-यास दाखवून सांक्षांकित करुन घेणे.
4. हजेंरीपट अद्ययावत ठेवून, रजेवर वा हजर असलेल्या व्यक्तींचा दैनंदिन हिशोब त्यात नोंदविणे.
5. स्थानकाचा ताबा घेतेवेळी वस्तुसूचीचे निरिक्षण करुन सर्व साठा निरीक्षण केल्यावर तो सर्व बरोबर असल्याचे किंवा जशी परिस्थिती असेल त्यानुसार प्रतिवृत्त, डयुटी अधिका-यास त्याच वेळी सादर करणे.
6. घटनापुस्तिकेत बोलवणे आलेल्या तंतोतंत वेळेची, जागेची आणि मोटार वाहन प्रयाण केलेल्या व परत आलेल्या वेळेची अचूक नोंद करणे, हे काम आग विझविण्याच्या कामावरुन परत आल्यावर करता येईल. तथापि, कामावर असलेल्या व्यक्तीनेही त्याची कच्ची नोंद ठेवली पाहिजे. आणि घटनापुस्तकात नोंदविण्यात येईपर्यत ती नोंद पुसता कामा नये.
7. आगीच्या जागी काम केल्यानंतर लवकरात लवकर मुख्यालयास कामाची वेळ व त्याच्या ताब्यात असलेल्या पंपाने किंवा कोणत्याही खाजगी साधनाने वापण्यात आलेल्या पाण्याचे परिमाण सादर केले पाहिजे.
8. वरिष्ठांना सर्व साधनांचा तपशिल देणे.
9. आगीच्या जागी ज्यांनी काम केले आहे अशी दलाची किंवा इतर व्यक्ती आगीची सुचना देते वेळी वा नंतर जखमी झाली असेल तर तात्काळ वैदयकीय मदतीसाठी रवाना करणे त्याचा अहवाल देणे.
10. अग्निशमन अधिकारी यांचे सर्वसाधारण आदेशानुसार हाताखालील व्यक्तींना सुचना देणे व त्यांच्याकडुन आगीचे साधनासह कवायत करुन घेणे.

1. पदस्थापना दिलेली असेल त्या ठिकाणी सर्ववेळ उपलब्ध असणे.
2. वरिष्ठांचे आदेश निर्विवादपणे पाळण्याकरिता त्यांच्या हाताखाली सेवा करणा-याकडून (जर कोणी असेल तर) काटेकोर आज्ञापालन व सौजन्याने काम करुन घेणे.

सरंजाम आणि गिअर्स किंवा आगीच्या स्थानकावर/वर्दीवर ठेवण्यात येणा-या साधनांची योग्य निगा राखण्याकरिता त्याच्या ताब्यातील वाहनांची व पंपाची योग्य निगा, यांत्रिक सुस्थिती आणि हालचाली करिता तो प्रमुख अग्निशामकासह जबाबदार राहील.

1. कामावर हजर झाल्यावर त्यांच्या ताब्यात असलेल्या वाहनाची साधनांची, ती उपयोगाची आहेत किंवा नाही याची कमीत कमी एकदा चाचणी घेईल. व त्यासाठीच्या रजिस्टरवर नोंद करेल. त्यात आढळणा-या कोणत्याही दोषांबाबत तो प्रमुख अग्निशामकास किंवा डयुटी